Često opisivana kao ‘’ostrvska’’ planina Vojvodine Fruška gora pripada niskim planinama. Iako je niska planina njena visina je uticala na bitno drugačije prirodne odlike od okolnog nizijskog prostora. Atribut ’’ostrvska’’ ne opisuje samo njen reljefni odraz uniziji već i ’’ostrvsku’’ geološkustrukturu, biljni i životinjski svet kao i klimatske i hidrološke odlike u Panonskoj niziji što je uslovilo i drugačiji istorijski i kulturni razvoj i identitet prostora.
Reljef
Nacionalni park Fruška gora zauzima najveći deo istoimene ostrvske planine u severnom delu Srema. Izdužena u pravcu istok zapad u dužini od 78 km sa severa je ograničena rekom Dunav na čiji današnji tok je značajno uticala, dok se prema jugu spušta u Sremsku lesnu zaravan.
Fruška gora uz ostale ostrvske planine predstavlja ostatke spuštenog dela unutrašnjih Dinarida. Nastala je u paleozoiku za vreme hercinske orogneneze dok je konačno formirana kao zaostali deo starog panonskog kopna pri njegovom spuštanju u oligomiocenu. Najznačajniji rasedi koji su nastali razlamanjem planiskog masiva tokom alpske orogeneze su: Vrdnički, Novo Hopovo, Međeš, Grgeteški, Novoselski i Čotski. Složenog je geološkog sastava. Jezgro planine je izgrađeno od paleozojskih škriljaca, filita, argilošista sa interkalacijama kvarca i kvarc – konglomerata. Na osnovu se nastavljaju mezozojske stene predstavljene verfenskim škriljcima, serpentinima sa mestimičnom pojavom kretacejskih krečnjaka. Ceo trup planine je proriven magmatskim žicama granita, riolita, dacita i andezita sa tufovima.
Na području Fruške gore nalazi se veći broja ležišta različitih mineralnih resursa, prvenstveno nemetala i uglja. Razlog tome je složena geološka istorija koja se ogledala u formiranju različitih slojeva stena tokom višestrukih tektonskih razlamanja i više puta obnavljanim vulkanskim aktivnostima. Dok se ugalj više ne eksploatiše nemetali su jedine sirovnie koje se eksploatišu na ovom prostoru. Nemetalične mineralne sirovine su relativno brojne i raznovrsne i obuhvataju: cementne laporce, krečnjake, dolomite, peščare, latite (trahite), dacitsko-andezitske stene, neolitske i druge tufove, bentonite, opekarske gline, magnezite, peskove, juvelirske sirovine, azbest, silikovani serpentinit.
Tokom postojanja Paratetisa Fruška gora je bila ostrvo. U postjezerskoj fazi Fruška gora je predstavljala prepreku vetrovima koji su duvali sa Karpata zbog čega je oko planine taložena fina prašina – les. Na Fruškoj gori se les nalazi do visine od 400 m. Zbog pravca navejavanja lesa sa severoistoka i istoka južne padine Fruške gore se blago spuštaju prema niziji dok su severne strmije, a lesni odseci prema Dunavu su visoki. Kod Čortanovaca su lesni odseci visoki i do 60 m. Zaravan je stvarana tokom 5-6 faza jer se na profilu zaravni zapaža 4-5 smeđih zona. Les je navejavan za vreme sušnijih glacijalnih perioda dok su smeđe zone nastale tokom vlažnijih perioda, interglacijala i interstadijala.
Klima
Klimatske karakteristike Fruške gore su uslovljene njenim geografskim položajem (geografska širina, reljef – Panonska nizija) i reljefom (pravac pružanja, nadmorska visina, izgled reljefa – brojne potočne doline kojima struje vazdušne mase). Prema geografskom položaju Fruška gora pripada oblasti umereno – kontinentalne klime. Ostrvski položaj u Panonskoj niziji ističe je kao prostor dodira različith vazdušnih masa – kontinentalnih koji dolaze sa severnih i istočnih stepskih predela i vlažnih atlantskih.
Razlike u temperaturma i količini padavina između podnožja i vrha Fruške gore su prvenstveno posledica promene nadmorske visine. Razlike u srednjoj godišnjoj temperaturi između Sremskih Karlovaca (11,7°C) i Iriškog venca (10°C) je 1,7°C. Slična je razlika i između minimalnih (januar 0,6°C i -0,9°C) i maksimalnih temperatura (jul-avgust 21,9°C i jul 21°C). Temperature iznad 10°C kada turistička infrastruktura počinje da trpi veći pritisak traju od ranog proleća do kasne jeseni tj. u Sremskim Karlovcima od aprila do novembra, a na grebenu Fruške gore od maja do novembra.
Najveću količinu padavina prime najviši centralni delovi Fruške gore. Najmanja količina padavina se izluči u istočnoj podgorini u Sremskim Karlovcima koji prime prosečno oko 585 mm, a 130 mm više ili 726 mm primi Iriški venac. Najmanji broj dana sa snegom je u Sremskim Karlovcima 19,9 dana, a najveći na Iriškom vencu 28,3 dana.
Hidrografija
Nacionalni park Fruška gora odlikuje gusta i relativno pravilno raspoređena hidrografska mreža. Površinskevodesu predstavljeneizvorima, vrelima, gustomrečnommrežom, baramaiveštačkimjezerima. Najveći deo padavina koji se izluči na ovom prostoru se proceđuje i hrani podzemne vode dok manji deo otiče površinski formirajući površinske tokove. Zbog toga je na prostoru Fruške gore evidentirano oko 187 izvora. Površinska hidrografija je predstavljena sa 42 vodotoka od kojih 28 otiču prema Dunavu, a 14 prema Savi. Duži vodotoci koji se ulivaju u Dunav su Patak bara 15,5 km, Potoranj 11,5 km, Neštinski 10,8 km, Lišvar 10,7 km. Najkraći je potok Matej sa 1,9 km. Slivu Save pripadaju Veliki potok 8,2 km, Međeš 8 km i Jelence 6,7 km. Ukupna dužina fruškogorske rečne mreže iznosi 437,9 km, od toga na severnoj podgorini 234,5 km, a na južnoj 205,2 km. Gustina rečne mreže je 621 m/km2.
U pogledu vodnogrežimafruškogorskipotocinosenajvećekoličinevodeu ranoprolećeiu kasnu jesen. Najveći broj potoka presušuje sredinom leta i ostaje takav do sredine jeseni. Drugi period kada je količina vode mala, ali potoci ne presušuju je krajem zime. Ova kolebanja vodostaja u potocima ne podudaraju se sa godišnjom raspodelom padavina. U cilju sagledavanja mogućnosti akumuliranja podzemnih voda, njihove cirkulacije i pre svega zahvatanja za vodosnabdevanje na pojedinim lokacijama, sve stenske mase su uslovno izdvojene kao termalne i mineralne vode.
Biljni svet
Specifičnost biljnog sveta Fruške gore je spoj šumskih, stepskih i livadostepskih staništa. To je neodvojiva strukturna i funkcionalna ekološka celina, povezna kretanjima i međuodnosima brojnih biljnih i životinjskih vrsta koje žive na tom području.
Nacionalni park “Fruška gora” karakterišu trideset tri tipa šume među kojima dominiraju tipovi mešovitih šuma lužnjaka, šuma kitnjaka i graba, čistog kitnjaka i bukve. Na kserotermnijim staništima dominiraju šume cera i medunca. U Nacionalnom parku su evidentirane 54 vrste drveća, od čega je sedamnaest unešenih vrsta. Pri tom dominantna vrsta je srebrna lipa (37,6% u zapremini), potom kitnjak (18,8%), cer (11,8%), bukva (8,8%) i grab (6,6%). Ostale vrste su pojedinačno neznatno prisutne u šumskom fondu. Unešene vrste u šumskom fondu učestvuju sa 5,9%, od čega bagrem sa 2,1% i sa tog aspekta ne predstavljaju znatniji problem, dok je u privatnim šumama evidentirano 25 vrsta drveća. Zdravstveno stanje ovih šuma može se smatrati osrednjim. Sušenje šuma u poslednjih dvadeset godina je nanelo znatne štete ukupnoj fizičkoj kondiciji ovih šuma, pri čemu je posebno stradao hrast kitnjak. U kompleksu su evidentirana različita entomološka i fitopatološka oboljenja ali, s obzirom na trenutnu izraženost i intenzitet, značajniji su kao potencijalni ugrožavajući faktori.
Površina Nacionalnog parka koja je prekrivena šumom je 92,3%, a pokrivenost zaštitne zone šumom iznosi 4,17%. Tako nagli prekid kontakta šumske vegetacije Nacionalnog parka sa okruženjem je veoma štetan. Ta štetnost se ogleda u tome što je celokupni bio-ekološki sistem Nacionalnog parka direktno izložen svim negativnim “spoljnim činiocima”. Vanšumsko zelenilo, naseljsko i atarsko, takođe, nije dovoljno zastupljeno i razvijeno. Čovek je u prošlosti iskrčio veliki deo šuma naFruškoj gori, tako da se na ovim, potencijalno šumskim površinama, danas uglavnom nalaze livade, utrine, njive, vinogradi i voćnjaci, a preostale šume uglavnom se nalaze na višim i nagnutim položajima sa izraženim erozionim procesima i većim delom su obuhvaćene granicama nacionalnog parka. Od nekadašnjih 130000 ha površine pod šumom danas je ostalo samo 23000 ha.
Flora Fruške gore je veoma raznolika i specifična. Na prostoru uže zone Nacionalnog parka raste oko 1000 vrsta biljaka, a njihov ukupan broj, zajedno sa biljkama na prostoru zaštitne zone, prelazi cifru od 1500 vrsta. Ovako velikom raznovrsnošću Fruška gora može da se poredi sa mnogo većim i višim planinama u Srbiji. Papratnjače su zastupljene sa 15 rodova. Do sada je ukupno zabeleženo 32 predstavnika ove grupe biljaka, od kojih se 6 nalaze na listi prirodnih retkosti Srbije. Golosemenice su naFruškoj gori prisutne sa samo jednom autohtonom četinarskom vrstom– kleka, koja ulazi u sastav većeg broja šumskih zajednica. Skrivenosemenice su najbrojnije biljke na Fruškoj gori koje čine više od 90% njene ukupne flore. Fruška gora je poznata po prisustvu velikog broja (oko 700 vrsta) lekovitih biljaka. Veći deo njih su autohtone, “divlje” vrste, a manji deo su alohtone, gajene biljke. Na Fruškoj gori su prisutne još i livadska, močvarna i barska vegetacija.
Životinjski svet
Životinjski svet Fruške gore bogat je i raznovrstan. Ribe su prisutne samo sa desetak alohtonih vrsta u veštačkim akumulacijama, jer su potoci, iako veoma brojni na Fruškoj gori, mali i nestalni i u toku leta često presušuju. Na Fruškoj gori je registrovano 23 vrste vodozemaca i gmizavaca. Postoji i 60 vrsta sisara iz 16 familija i 42 roda. Većina njih su autohtone vrste izuzev jelena lopatara i muflona koji se gaje u lovnom rezervatu. Od ukupnog broja sisara na Fruškoj gori, 38 vrsta su zaštićene kao prirodne retkosti. Stanje divljači u području Nacionalnog parka “Fruška gora” može se oceniti nepovoljnim, s obzirom da se osnovne vrste divljači sreću samo kao pojedinačni primerci. Zbog toga se naseljavanje, zaštita i očuvanje odnose na svu divljač, a posebno retku i zaštićenu. Ptice su naFruškoj gori zastupljene sa oko 200 vrsta. Jedan deo su ptice selice koje se na ovoj planini dva puta godišnje samo kratko zadržavaju.
Izvor: geografija.rs
